Ai từng làm trong ngành y đều biết, khó nhất với bác sĩ là chẩn đoán. Mớ triệu chứng hỗn độn của người bệnh tựa như đám mây mù, làm sao gạn lọc và suy luận để đoán ra? Quá trình này khó khăn vì tính phức tạp của biểu hiện triệu chứng. Một bệnh có nhiều triệu chứng, và một triệu chứng có thể có ở nhiều bệnh. Ví dụ đơn giản nhất là viêm phổi thì có sốt cao, nhưng sốt cao còn gặp ở nhiều bệnh khác nữa.

Một số bệnh có đặc điểm riêng, nên triệu chứng biểu hiện ra cũng riêng biệt, được gọi là triệu chứng đặc hiệu. Tức cứ có triệu chứng đó thì đoán ngay ra bệnh. Nhưng bệnh có triệu chứng đặc hiệu như thế thường ít, chủ yếu là các bệnh có triệu chứng mơ hồ, mỗi triệu chứng chỉ phản ánh một phần của bệnh. Một tập hợp nhiều triệu chứng sẽ giúp chẩn đoán chính xác hơn. Phức tạp nhất là những trường hợp triệu chứng không đầy đủ, không rõ ràng. Lúc đó thầy thuốc chẩn đoán dựa trên kinh nghiệm, tức kiểu suy luận mà chuyên gia tin học gọi là "logic mờ" - fuzzy logic.

Tác phẩm On Computing Machinery and Intelligence(Về bộ máy tính toán và trí thông minh - 1950), của Alan Turing, được coi như một trong các cột mốc khởi đầu của Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI). Ngành y mơ ước với cơ chế suy luận giống con người, được đào tạo từ nguồn dữ liệu lớn, có cơ chế tự học... AI sẽ xây dựng được các phần mềm y khoa giỏi như chuyên gia, gọi là các hệ chuyên gia (Expert System - ES), giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh nhanh chóng và chính xác.

Nhưng ước mơ cho đến tận lúc này vẫn chỉ là mơ ước. Từ khi tôi còn là sinh viên y khoa đến nay đã thành bác sĩ về hưu, công việc chẩn đoán vẫn dựa vào bộ não của bác sĩ. Chẩn đoán bệnh vẫn là một phần chẩn, một phần đoán. Mà đoán thì có thể trúng, có thể trật.

Y học đã phát triển rất nhiều máy móc giúp bác sĩ có thêm dữ liệu, tăng tính chính xác của chẩn đoán. Nhưng khi gặp bệnh nhân, bác sĩ không thể yêu cầu làm tất tần tật xét nghiệm và chụp chiếu, như vậy chi phí khám bệnh sẽ tăng rất cao, xã hội sẽ lên án là bác sĩ lạm dụng xét nghiệm

Nên bác sĩ vẫn phải dựa vào khả năng suy luận của mình, dự đoán khả năng bị bệnh rồi cho làm một số xét nghiệm theo hướng đó để khẳng định. Cái gì bác sĩ nghĩ đến thì sẽ tìm ra, còn cái gì không nghĩ đến, thì dù nó sờ sờ ngay trước mắt, cũng không tìm ra. Như vậy các bệnh hiếm gặp thường bị bỏ qua.

Trong vụ án đầu độc xyanua, khó có thể trách bác sĩ. Ngộ độc xyanua trong các loại thực phẩm lâu lắm rồi không gặp; còn cố ý đầu độc thì làm sao bác sĩ có thể ngờ đến tình huống máu lạnh như vậy, nên trước các biểu hiện ấy các bác sĩ chỉ nghĩ đến bệnh lý tim mạch, không cho làm xét nghiệm theo hướng đầu độc hóa chất. Chỉ đến cuối cùng, một sự nghi ngờ xuất hiện thì sự việc mới tìm ra. Và ta giật mình. Trong quá khứ, có thể có những cái chết bí ẩn như vậy bị lãng quên.

Từ thực tế này, ta thấy trí tuệ nhân tạo có thể có ích. Trước hết là AI không bị chi phối bởi tình cảm, định kiến như con người. Nó chỉ làm việc dựa trên dữ liệu. Thứ hai nó dựa trên dữ liệu lớn, nên sẽ không bỏ sót những ca hiếm, những bệnh ít gặp.

Nhưng hiện tại, AI vẫn còn rất nhiều hạn chế.

Tôi đã làm một thực nghiệm nhỏ, sau khi có các thông tin về vụ án xyanua, tôi nhập câu hỏi "Người tự nhiên bị nôn, đau ngực, đau đầu, đau bụng, rối loạn nhịp tim rồi hôn mê thì có thể bị bệnh gì?" vào các ứng dụng AI phổ biến. Kết quả Chat GPT 4.0 trả lời có thể do bệnh tim, suy tim, đột quỵ, loạn nhịp. Gemini của Google suy đoán có thể do ngộ độc thực phẩm, rối loạn tiêu hóa, bệnh tim mạch, rối loạn thần kinh. Copilot của Microsoft cho là do bệnh tim mạch, bệnh não màng não, do lo lắng căng thẳng, hoặc bệnh zona thần kinh.

Không có ứng dụng nào nghĩ đến nguyên nhân do ngộ độc hóa chất. Tất nhiên chất lượng câu trả lời tệ như thế còn do dữ liệu đầu vào quá chung chung. Vậy nếu với dữ liệu đầu vào đầy đủ hơn thì sao?

Các thư viện y khoa online nổi tiếng, từ đầu năm 2024 đến nay đăng hàng trăm công trình nghiên cứu ứng dụng AI trong y học. Có một công trình thú vị ở Đức. Bệnh viện Đại học Düsseldorf đã làm một nghiên cứu so sánh kết quả phân loại bệnh ở phòng cấp cứu của các chuyên gia, của các bác sĩ nội trú trẻ, của các ứng dụng ChatGPT 3.5 và 4.0; Gemini, LlaMa (của Meta); và sau cùng là của các bác sĩ trẻ có sự trợ giúp từ Chat GPT.

Kết quả, mức độ phân loại bệnh của các chuyên gia cấp cứu là chính xác gần tuyệt đối, của các bác sĩ trẻ ở mức khá, tạm chấp nhận được. Kết quả của Chat GPT 4.0 thấp hơn của các bác sĩ trẻ một chút. Kết quả của Chat GPT 3.5 ở mức trung bình, cao hơn Gemini và LlaMa. Khi các bác sĩ trẻ sử dụng thêm gợi ý từ Chat GPT 4.0, kết quả có cải thiện nhưng không nhiều. Sai sót của các bác sĩ trẻ chủ yếu là phân loại nhiều ca bệnh nhẹ hơn, trong khi đó các ứng dụng AI sai sót ở chỗ phân loại nhiều ca bệnh nặng hơn. Cả hai xu hướng sai lầm này đều không thể chấp nhận được ở phòng cấp cứu.

Các tác giả kết luận rằng: Tóm lại, mặc dù có những tiến bộ nhanh chóng trong công nghệ LLM (dữ liệu lớn) và các sản phẩm liên quan như ChatGPT, hiện tại các sản phẩm đó không đáp ứng tiêu chuẩn vàng cho việc phân loại cấp cứu, và nhấn mạnh tính cấp thiết cần phát triển và kiểm nghiệm nghiêm ngặt hơn nữa. Tôi cũng đồng ý với kết luận này.

Ứng dụng AI trong y khoa là một hướng đi có nhiều hứa hẹn. Ở một số chuyên ngành mà việc số hóa có thuận lợi hơn như chẩn đoán hình ảnh, robot phẫu thuật, quản lý hồ sơ... thì các ứng dụng AI đã đem lại một số thành công nhất định. Còn trong phần lớn lĩnh vực y khoa còn lại, việc ứng dụng AI đang ở những bước đi thăm dò.

Mới năm ngoái thôi, trong cơn say AI, nhiều người hào hứng tuyên bố rằng trong 3-5 năm nữa bác sĩ và giáo viên sẽ thất nghiệp, bị AI thay thế. Thực tế cho thấy điều đó chưa thể đến trong tương lai gần.

Nhưng tôi vẫn hy vọng các công trình nghiên cứu AI lớn thời gian tới sẽ cho ra những sản phẩm AI chuyên biệt dành cho y khoa, giúp cho việc chẩn đoán bệnh ngày càng chính xác hơn.

Quan Thế Dân

Trong “Hành trình 99 ngày xuyên Việt của Mai”, ca sĩ, nhà báo Bông Mai thừa nhận, để “cai” con cái, quẳng gánh lo mà lên đường không hề dễ dàng. Nhưng chị cũng tự hào cho biết, chị đang thực hiện một hành trình mà ở đó các con là những người bạn “đồng hành” để mẹ yên tâm “sống một cuộc đời rực rỡ”.

Bông Mai chia sẻ, để thực hiện chuyến đi 99 ngày này chị đã phải lên kế hoạch, sắp xếp cuộc sống, sinh hoạt cho bản thân và gia đình một cách chủ động, ổn định trước đó cả năm. Bông Mai gắn bó cùng hai con và hiếm khi rời xa con. Mọi sinh hoạt đều đã hình thành những thói quen, cho nên để "cai" được con là một quá trình dài. 

“Chúng tôi đã học cách cùng chia sẻ với nhau những mong muốn trong cuộc sống. Chúng tôi học cách làm bạn với nhau nên khi tôi chia sẻ mong muốn có một chuyến đi xuyên Việt dài ngày, các con đã rất ủng hộ. Ba mẹ con cùng nhau sắp xếp cuộc sống của mỗi người thế nào để cho những người còn lại yên tâm”, Bông Mai chia sẻ. 

Nhưng chị cũng thừa nhận bản thân khá may mắn khi "thiên thời, địa lợi, nhân hoà" để lên đường. Bởi các con đã đủ lớn để sống độc lập với những kĩ năng đã được trang bị. Con gái lớn của Bông Mai năm nay 21 tuổi nên khá độc lập và tự chủ khi bận rộn với việc đi học, đi làm thêm. Con trai của chị thì bước vào tuổi 15, đã nhập học môi trường quân đội nên cũng sống độc lập và quy củ.

“Tôi nghĩ mình đã thực hiện khá tốt việc chuẩn bị cho một quá trình gọi là "cai con" - quá trình dành cho những bậc cha mẹ bước vào tuổi trung niên, có con đến tuổi trưởng thành”, nữ nhà báo tự hào cho biết. 

Khi được hỏi trong suốt 99 ngày rời xa nhà và các con để độc hành, có lúc nào chị lo lắng, hối hận, hay có tư tưởng muốn “bỏ cuộc” quay về với các con? Bông Mai cho biết, chị đang thực hiện một hành trình mà ở đó các con cũng đang là người "đồng hành".

Con gái chị đã “đồng hành” cùng mẹ bằng cách hậu thuẫn cho chị xây dựng một team để xử lý các công việc hậu kì, thiết kế cuốn chiếu cho những tài liệu mà chị có được để đến khi hành trình kết thúc, chị không còn phải loay hoay với những gì mình đã ghi lại được. 

“Tôi cũng muốn sự giúp đỡ của con gái như một cách để tôi dạy con mình cách sắp xếp từ công việc đến cuộc sống sao cho thật hài hoà. Những việc tưởng chừng rất nhỏ như sắp xếp hành lý, chuẩn bị đồ để lên đường cũng đòi hỏi sự tính toán kĩ lưỡng cho cả hành trình. Việc này cần người hiểu biết nhưng phải cực kì ngăn nắp, cẩn thận.

Đó là cách tôi chỉ cho con gái mình những gì người phụ nữ có thể độc lập theo cách họ muốn mà hạn chế nhiều thiếu sót nhất. Hơn nữa những giá trị văn hoá dân tộc mà tôi có được trong chuyến đi là những bài học về văn hoá của đất nước mình mà hiện nay thế hệ trẻ đang dần bị xa cách.

Con gái tôi cùng các bạn xây dựng một team rất trẻ để họ nhìn vào văn hoá truyền thống dưới góc nhìn của họ, nói lên tiếng nói của người trẻ về văn hoá. Tôi nghĩ những gì tôi làm không chỉ là cho cá nhân tôi, mà ngay cả các con cũng nhận được những giá trị của hành trình thông qua những gì tôi lưu lại. Đó là cách chúng tôi đã cùng nhau "đi", để không có sự cô đơn nào cho cả người đi và người ở nhà. Vì thế tôi nghĩ chúng tôi đã và đang thành công trong cách đồng hành cùng với nhau”. 

Bông Mai cũng tiết lộ, 3 mẹ con tạo một nhóm chat để thường xuyên trao đổi thông tin với nhau, quy định về việc ai làm gì cũng cần cập nhật để mọi người cùng biết. Con trai của chị thì đã “luyện” được thói quen chủ động gọi điện hỏi thăm mẹ mỗi ngày chứ không phải chờ mẹ gọi. Đó là chuyển biến rất tích cực của cậu bé. Bên cạnh đó, 2 chị em ở nhà sẽ có những sự liên kết để chăm sóc nhau dù em đang học nội trú để mẹ yên tâm "rực rỡ"”. 

Qua chia sẻ của nữ nhà báo, nhiều người thắc mắc liệu phụ nữ có nên “cai” con để dành cho mình không gian riêng, sống vì bản thân? Điều đó liệu có phải là liều thuốc cho con trưởng thành hơn và cho mình sống có ý nghĩa hơn? Nói về điều này, Bông Mai cho hay, khi chị kể với bạn bè việc “cai nghiện” con, nhiều người nghĩ chị đang tự vẽ ra một cái tên để gọi, một cách bao biện cho chuyến đi một mình rong ruổi khắp đất nước này. 

“Nhưng thực sự tôi nghĩ đó chính là cách sống, cách tư duy rất đáng để chúng ta không biến mình thành gánh nặng của con cái sau này. Gần 20 năm nuôi con một mình tôi thấm lắm cái gọi là "nghiện con". Bạn thử nghĩ nếu một ngày một người mẹ đơn thân bỗng trở nên cô đơn vì các con trưởng thành, có cuộc sống riêng và rời xa mình thì người mẹ đó có thể tìm thấy niềm vui không? Tôi nghĩ sẽ khó và lâu để chấp nhận”, Bông Mai đặt câu hỏi khiến nhiều người phải suy ngẫm. 

Nữ nhà báo còn cho biết, 5 năm tới chị có kế hoạch đi du lịch vòng quanh thế giới kỉ niệm mốc 50 tuổi nên hiện tại chị cũng đã bắt đầu chuẩn bị những gì có thể giúp chị thực hiện điều này. 

“5 năm phía trước là 5 năm tôi lo cho con cái ổn định công việc, học hành. Lúc đó con gái tôi đã đi làm, con trai tôi vào đại học thì chắc chắn chuyến đi vòng quanh thế giới không có gì là không thể thực hiện. Tôi muốn mình là người sống mang lại niềm vui, tích cực cho bản thân nhưng cũng là cho cả những người thân xung quanh mình. 

“Cai nghiện” con để sống cuộc đời của mình không có nghĩa là bạn ích kỉ mà là bạn đang chấp nhận việc con cái lớn lên và mình đang già đi. Chấp nhận những sự thật rất hiển nhiên của tạo hoá mà không có những tiêu cực làm ảnh hưởng. Đối với tôi, chưa bao giờ tôi coi mình là người dạy con khôn lớn. Tôi luôn nói với con mình: "Mẹ đang học cách làm mẹ từ chính những thay đổi dù là tốt hay còn cần điều chỉnh của các con. Nên con hãy giúp mẹ làm tốt điều này!", Bông Mai chia sẻ.

Chị cũng nêu quan điểm: "Tôi thích cách đồng hành với con hơn là dạy dỗ. Chưa kể hiện tại các con dạy lại tôi rất nhiều điều, vì bắt đầu mình đang tụt hậu với thời đại số. Vì thế, chúng tôi đang học hỏi lẫn nhau để hoàn thiện bản thân mình".

Minh Châu

Ảnh: NVCC