Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh, giám đốc chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, chỉ ra ba yếu tố khác khau giữa đại học tư thục vì lợi nhuận và đại học tư thục không vì lợi nhuận, thể hiện qua ba câu hỏi: Ai là nhà đầu tư, ai là người sở hữu, thặng dư của trường sử dụng như thế nào?

TS Vũ Thành Tự Anh

3 điểm khác biệt về đại học tư thục không vì lợi nhuận giữa Việt Nam thế giới hiện nay là:

Ở Việt Nam, trường ĐH tư thục không vì mục tiêu lợi nhuận vẫn có Hội đồng quản trị, có sở hữu, nhà đầu tư và chia cổ tức  (cổ tức bị giới hạn bởi lãi suất, trái phiếu chính phủ) Loại hình ĐH này đúng nghĩa là đại học tư thục vì mục tiêu lợi nhuận trung bình hoặc thấp.

Về hệ thống quản trị và quan hệ hiến tặng, trường ĐH không vì lợi nhuận trên thế giới là hội đồng tín thác. Tức hoạt động vì niềm tin người khác đặt cho mình, vì động cơ duy trì niềm tin đó, người đó đại diện cho xã hội, cộng đồng. Còn ở Việt Nam, Hội đồng quản trị là mô hình của một công ty cổ phần nên hiển nhiên chia cổ tức.

Thứ 3, ở Việt Nam có quan điểm tương đối hà khắc đối với đại học tư thục vì lợi nhuận, mặc dù đại học này ra đời xuất phát từ nhu cầu và chất lượng không khác đại học phi lợi nhuận.

“Cần tôn trọng tất cả các trường đại học công, tư, lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận nếu đáp ứng nhu cầu xã hội và tạo ra giá trị. Giá trị là then chốt” – TS Anh phân tích.

Tiến sĩ Phạm Thị Ly, ĐHQG TP.HCM khẳng định, căn cứ vào 3 yếu tố để phân biệt đại học không vì lợi nhuận hay đại học vì lợi nhuận.

Trường đại học không vì lợi nhuận sử dụng lợi nhuận cho tái đầu tư và phát triển. Cơ cấu quản trị phản ánh lợi ích và tiếng nói các bên liên quan, phục vụ sứ mạng của nhà trường. Đại học không vì lợi nhuận không sở hữu tư nhân mà thuộc sở hữu cộng đồng.

“Nếu sử dụng 3 tiêu chí này cho thấy đại học không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay không giống ai. Về cách sử dụng lợi nhuận, trường không vì lợi nhuận vẫn chia lợi nhuận cho các cổ đông. Cơ cấu quản trị và trách nhiệm nhà trường không phản ánh tiếng nói các bên liên quan. Về sở hữu, trường không vì lợi nhuận thuộc sở hữu tư nhân. Ngoài ra trường được công nhận của thủ tướng.”

TS Ly cho rằng với điều kiện hiện nay để có đại học phi lợi nhuận, đầu tiên là pháp chế, pháp lý có cho phép xây dựng trường ĐH không vì lợi nhuận không, nhưng hiện nay là không. Thứ hai truyền thống hiến tặng không như “cơm có thịt” tức là không có niềm tin. Và thứ 3 là con người có muốn làm hay không. “Nếu nói trường ĐH không vì lợi nhuận thuộc về xã hội dân sự thì hiện nay chúng ta đã có xã hội dân sự chưa? – Bà Ly đặt câu hỏi.

TS Vũ Thành Tự Anh cũng cho rằng, tới thời điểm hiện tại Việt Nam vẫn chưa có quy chế về đại học không vì mục tiêu lợi nhuận. Vì vậy tất cả các trường ĐH tư thục đều được quản lý như thể  hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận tức tựa như một công ty tư nhân.

Đại biểu tham dự tọa đàm

Theo ông Giản Tư Trung, Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển Ired, một trong những điều kiện để hình thành đại học tư thục không vì lợi nhuận (đại học tinh hoa) là phải “3 phi”. Tức, độc lập với 3 yếu tố chính trị, thị trường, tôn giáo. 

Ông Trung cho rằng, chính trị theo đuổi lý tưởng quyền lực, thị trường theo đuổi lợi nhuận, tôn giáo theo thần quyền thì đại học tinh hoa phải theo đuổi lý tưởng về chân lý, lương tri, khoa học. Trong bối cảnh hiện nay, phải có người hiểu và muốn làm thứ đại học như vậy.

Quan điểm của ông Trần Đức Cảnh, thành viên của hội đồng quản trị Hiệp hội các Trường Đại học vùng Đông Bắc Bang Massachusetts, điều kiện quan trọng để có đại học phi lợi nhuận là cơ chế nhà nước cho phép, khuyến khích đại học phi lợi nhuận. Trường ĐH phi lợi nhuận là sự đóng góp của xã hội, không có sở hữu mà đề cao tính minh bạch, công khai, trách nhiệm giải trình.

• Lê Huyền

XEM THÊM:

Bản kế hoạch viết khi ốm của Li dẫn đến cuộc đại tu sâu rộng tại Sea trong những tháng tiếp theo. Công ty mẹ Shopee sa thải hơn 7.500 vị trí, tương đương 10% lực lượng lao động. Nhân viên không được tăng lương, trong khi Li và đội ngũ giám đốc quyết định không nhận lương.

Các chuyến bay hạng doanh nhân bị cấm; mọi người sẽ bay hạng phổ thông dù quãng đường xa đến đâu. Chi phí ăn hàng ngày giới hạn 30 USD, khách sạn 150 USD/đêm. Đồ ăn vặt biến mất khỏi văn phòng. Thương hiệu trà xa xỉ TWG thay bằng Lipton. Tại một số phòng vệ sinh, giấy hai lớp nhường chỗ cho giấy một lớp.

Trong cuộc phỏng vấn đầu tiên sau 2 năm, Li chia sẻ: “Chúng tôi quan tâm tới từng xu. Bạn có thể mơ lớn và tham vọng, nhưng sẽ thế nào nếu không thể sống sót? Trong đầu bạn sẽ luôn có tiếng nhắc nhở rằng chúng ta có thể hết tiền”.

Động thái gây sốc của Li đã được đền đáp. Vào tháng 3, Sea báo cáo lợi nhuận quý lần đầu tiên trong lịch sử 14 năm. Cổ phiếu Sea tăng 22%. Tuần trước, công ty thông báo sẽ tăng lương 5% cho hầu hết nhân viên. Từ tháng 11/2022, vốn hóa tăng hơn gấp đôi.

Như nhiều startup công nghệ cùng thời khác, Sea làm ăn thua lỗ nhiều năm. Thực tế, gã khổng lồ này đã lỗ hơn 8 tỷ USD từ khi thành lập để đổi lấy tăng trưởng trong thương mại điện tử, game và tài chính. Ít nhất vào lúc này, Sea đã chứng minh được một điều: nếu công việc kinh doanh cốt lõi ổn định, bạn hoàn toàn có thể hòa vốn.

Đó là một thách thức với các đối thủ của Sea. Trong số này, Grab vẫn đang lỗ hơn 300 triệu USD/quý, còn GoTo lỗ hơn 250 triệu USD. Theo Amit Kunal, đối tác quản lý tại hãng đầu tư Growtheum Capital, Sea “đọc vị thị trường sớm hơn nhiều và đưa ra những bước đi hợp lý”.

Li có linh cảm rắc rối đang đến. Tháng 11/2021, ông mời ban lãnh đạo đến nhà ăn tối, mừng sinh nhật 44 tuổi. Họ có nhiều thứ để chúc mừng như cổ phiếu đạt kỷ lục một tháng trước đó. Năm 2020, có thời điểm Sea là cổ phiếu hiệu suất tốt nhất thế giới.

Dù vậy, cũng vào buổi tối hôm đó, Li nhìn thấy những dấu hiệu đáng ngại. Ông nhận thấy mọi người bắt đầu dành ít thời gian hơn cho Free Fire, tựa game di động phổ biến với 150 triệu người dùng hàng ngày, khi các lệnh hạn chế Covid được nới lỏng. Bữa tối nhanh chóng biến thành cuộc tranh luận về thế giới sẽ thay đổi ra sao sau dịch bệnh.

Tháng 2/2022, Ấn Độ đột ngột cấm Free Fire cùng hàng tá ứng dụng Trung Quốc khác giữa căng thẳng leo thang. Dù Li là công dân Singapore và Sea đặt trụ sở ở đây, ông xuất thân từ Trung Quốc, còn Tencent là cổ đông lớn. Nó là bước lùi đáng kể trong thị trường tăng trưởng quan trọng.

Một tháng sau, khi Li đang bàn về kế hoạch theo đuổi tăng trưởng trong cuộc họp báo cáo kết quả kinh doanh quý, các nhà đầu tư đã bán tháo cổ phiếu Sea. Công ty mất hơn 45% giá trị thị trường trong 5 ngày. Với Li, đó là hồi chuông cảnh tỉnh rằng mọi thứ tệ hơn ông vẫn nghĩ. Đó là khi ông viết bản kế hoạch trên giường bệnh.

Li và cộng sự bước vào chế độ khủng hoảng. Họ bắt đầu tập hợp mỗi tháng để bàn về dự báo dòng tiền, bên cạnh những cuộc họp tuần. Ông tiết lộ, họ đã thông qua 200 phiên bản dự báo tài chính khác nhau trong năm 2022, tương ứng với viết lại ngân sách sau mỗi hai ngày.

Ngoài sa thải và đóng băng lương, Sea còn rút khỏi châu Âu và hầu hết các nước Mỹ Latinh.

Tháng 8/2022, một kỹ sư Trung Quốc kể trên WeChat rằng Shopee đã thu hồi đề nghị làm việc của mình ngay khi vừa đặt chân đến Singapore cùng vợ. Giữa làn sóng phản đối, Shopee xin lỗi và bồi thường tổn thất cho kỹ sư này.

Theo Bloomberg, nhân viên Sea thậm chí dốc tiền túi để tổ chức các sự kiện tập thể nhằm nâng cao tinh thần.

Trong thời gian khủng hoảng, Li dùng các thông báo nội bộ để tương tác với nhân viên và giải thích điều ông đang cố đạt được. Chẳng hạn, trong thông báo hồi tháng 9, ông cho biết ban lãnh đạo cấp cao sẽ không nhận lương cho đến khi công ty đạt tự chủ. Ông thừa nhận đây không phải “cơn bão dễ vượt qua” khi các nhà đầu tư đang tìm cho mình các “hầm trú ẩn”.

Theo ông Li, có thời điểm Sea tự hào vì có thể cung cấp loại trà thượng hạng nhất Singapore cho nhân viên cùng những phúc lợi sánh ngang các “ông lớn” Silicon Valley. Hiện tại, ông muốn thay đổi tư duy ấy và tiết kiệm chi phí hơn. Vài nhân viên tại một số văn phòng nhận thấy giấy vệ sinh mỏng hơn, thậm chí còn hết nhanh vì mọi người dùng nhiều hơn.

Li chia sẻ họ sẽ tiếp tục tiết giảm chi phí, không chỉ để tiết kiệm mà để điều hành hiệu quả hơn. Đây sẽ là chế độ dài hạn với Sea.

Sau khi Sea cắt giảm ngân sách giải trí, khiến nhân viên không còn dùng bữa với đối tác hay nhà cung ứng được nữa, Li khuyến khích nhân viên thừa nhận công ty không có đủ tiền cho những thứ như vậy. Sea cũng kêu gọi phần lớn nhân sự Đông Nam Á quay lại văn phòng cuối năm ngoái.

Dù con đường còn khó khăn, Li không nghi ngờ gì về việc Sea có thể hòa vốn. Con đường của Sea theo những cách nào đó khá giống với Amazon và nhà sáng lập Jeff Bezos. Amazon thua lỗ trong năm đầu lên sàn chứng khoán, trong khi Bezos kiên trì quan điểm đầu tư tăng trưởng quan trọng hơn doanh thu hàng quý. Tương tự, Sea cũng xây dựng Shopee bằng cách “đốt” hơn 1 tỷ USD mỗi năm trước khi qua mặt Tokopedia và Lazada tại Đông Nam Á.

Li tranh luận, Sea có cơ hội độc đáo để đưa thương mại điện tử đến những thị trường mới nổi. Thành công tại các thị trường này sẽ phụ thuộc vào phục vụ khách hàng sống tại các hòn đảo xa xôi, tìm kiếm giải pháp thanh toán nơi ít người có thẻ tín dụng, hay giao hàng đến những nơi đường sá không thuận tiện hay không có mã bưu chính.

Bên cạnh mở rộng tại các thị trường châu Á như Indonesia, Li đánh giá Brazil là thị trường tăng trưởng tiềm năng nhất.

Những ngày này, Li đang chia đôi thời gian giữa Singapore và California để ở gần hơn với cuộc cách mạng AI đang diễn ra ở Silicon Valley. Ông tin rằng AI sẽ đóng vai trò lớn trong việc thay thế hầu hết các công việc lặp đi lặp lại trong công ty.

Khi được hỏi liệu Sea có thể duy trì lợi nhuận mỗi quý không, Li nghiêng đầu sang một bên và cười lớn, nói rằng ông không thể tiết lộ quá nhiều vì Sea đang trong giai đoạn im lặng trước khi báo cáo kết quả kinh doanh vào ngày 16/5.

Dù vậy, theo nhà sáng lập, đó không phải điểm mấu chốt. Quan trọng là Sea đã chứng minh cho nhân viên và nhà đầu tư thấy khả năng hòa vốn khi cần thiết. Cho đến nay, họ có thể hiệu chỉnh tăng trưởng và lợi nhuận dựa trên các ưu tiên chiến lược.

“Những con số cho thấy số phận đang nằm trong tay chúng tôi. Bây giờ, chúng tôi đã có thể ngủ ngon”,ông trả lời Bloomberg.

(Theo Bloomberg)

Công ty mẹ Shopee tăng lương cho nhân viên