Ông là tác giả của 7 cuốn tiểu thuyết, 5 trong số đó được đề cử cho Giải Gratiaen, giải thưởng văn học của Sri Lanka do Michael Ondaatje sáng lập. Tiểu thuyết mới nhất Người đàn ông không thể kết hônđã giành được Giải thưởng Gratiaen năm 2021. Cuốn sách Lời nói không ngừng của những con quỷdo ông sáng tác cũng được đưa vào danh sách đề cử cho Giải thưởng DSC.

Trong không gian ấm cúng đậm chất Việt, các khách mời cùng thảo luận về chủ đề trí tuệ nhân tạo (AI) và việc sử dụng AI trong sáng tác văn học. Phóng viên VietNamNet đã đặt câu hỏi và lắng nghe ý kiến của nhà văn Ashok Ferrey về vấn đề này. 

-Cảm nhận của ông về trí tuệ nhân tạo trong sáng tác văn học?

Tôi thấy trí tuệ nhân tạo (AI) đã biến những tác phẩm văn học trở nên hoàn hảo. Tuy nhiên, tôi lại thích đọc một tác phẩm văn chương không hoàn hảo do một nhà văn tự sáng tác hơn, chính sự không hoàn hảo đó thể hiện bản sắc của con người họ. Trong quá trình làm cho tác phẩm trở nên hoàn hảo, AI đã "là phẳng" đi tất cả những góc cạnh thể hiện cá tính riêng của mỗi nhà văn. 

-Trải nghiệm cá nhân của ông như thế nào đối với việc sử dụng AI trong sáng tác?

Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo hết sức phổ biến trong sáng tác văn học. Tại Sri Lanka, khi tôi gửi bản thảo cho tòa soạn, họ sẽ đưa nó vào Chat GPT để xử lý. Sau đó, Chat GPT đưa ra những đề xuất để bản thảo tốt hơn và tòa soạn yêu cầu tôi làm theo. Một ví dụ khác là người bạn nhà báo của tôi. Hôm qua, chúng tôi vừa nói chuyện với nhau và cô ấy phàn nàn rằng đã viết một bài rất hay và được đăng lên báo. Sau đó, nhiều người phản hồi và cho rằng chắc cô đã sử dụng AI để viết bài nên mới hay như vậy. Điều ấy khiến cô cảm thấy bất công và phẫn nộ. 

-Theo lời ông kể ảnh hưởng của AI đã hết sức sâu rộng trong giới xuất bản. Thời đại công nghệ 4.0 này, có một xu hướng là cái gì cũng phải có nhanh, ngay lập tức, rất ít người giữ được tâm huyết và đắm chìm trong quá trình sáng tác tác phẩm. Ông suy nghĩ gì về điều này?

Tôi từng học chuyên ngành toán ở đại học, thời ấy chưa có máy tính. Sau đó, tôi được chứng kiến sự thay đổi mang lại bởi máy tính: các nhân viên thu ngân không còn tự tính nhẩm trong đầu nữa mà chỉ cần bấm máy. Dần dần, phần lớn chúng ta đều sử dụng máy tính và không còn giữ thói quen tính nhẩm nữa, điều đó làm cho khả năng tính nhẩm kém đi. Tôi sợ rằng điều tương tự sẽ diễn ra với văn chương. Trong thời đại ngày nay, khoảng thời gian mà một người có thể tập trung vào một công việc là rất ngắn. Vì thế, các sản phẩm ngắn như video Tiktok rất được ưa chuộng. Thế nhưng, không hiểu vì lý do gì, khi tôi viết tay để sáng tác thì sản phẩm lại chất lượng hơn đánh máy. Tôi sợ rằng sự sản xuất nhanh chóng và hoàn thành trong nháy mắt của AI sẽ khiến con người đánh mất thói quen đào sâu suy nghĩ và sáng tạo. 

-Theo ông có cách nào để người viết vừa tận dụng AI vừa giữ được bản sắc riêng trong tác phẩm?

Thật sự tôi thấy rất khó. Ngày xưa, chúng ta cần thợ để may áo, nhưng bây giờ chỉ cần ra hàng là mua được một cái áo may sẵn như tôi đang mặc đây. Và giá của áo may sẵn bao giờ cũng rẻ hơn nhiều giá áo may tay hay may đo riêng. Tôi nghĩ rằng có thể xu hướng thị trường văn học trong tương lai cũng như vậy, có sản phẩm tạo ra bởi AI và có sản phẩm được sáng tác theo cách truyền thống. Tôi cũng tìm cách để dung hòa các yếu tố nhưng vẫn chưa có giải pháp. 

-Có thể miêu tả rõ hơn hình dung của ông về bối cảnh ngành xuất bản trong tương lai?

Tôi nghĩ rằng cũng giống như áo may tay hiếm có và đắt tiền, có thể một bộ phận nhỏ các nhà văn sẽ tiếp tục đi theo lối sáng tác truyền thống và cho ra đời những tác phẩm có chất lượng cao hơn. AI rất thông minh nhưng không thể thay thế được cảm xúc mà chỉ con người mới có. Như vậy các tác phẩm được sáng tác theo cách truyền thống sẽ có giá trị cao hơn và các sản phẩm của AI sẽ mang tính đại trà. Tôi hơi bi quan về bối cảnh đó, vì trong nền kinh tế thị trường văn chương truyền thống với giá cao và thời gian sáng tác lâu rất khó cạnh tranh với văn chương AI vừa nhanh vừa rẻ và ai cũng làm được. 

-Nhiều ý kiến cho rằng AI đóng góp rất tốt vào sự phát triển của nhân loại, ông nghĩ sao về điều này?

Tôi không phủ nhận điều đó, nhưng vẫn nghĩ rằng một sản phẩm văn học được đào sâu và đầu tư thời gian sẽ tốt hơn. Tôi cũng là một kiến trúc sư, theo kinh nghiệm của mình những nhà xây vội thường dẫn tới xây ẩu, hay bị bỏ qua chi tiết. Nhà xây càng nhanh thì tồn tại càng ngắn, mau xuống cấp. Nhưng nhà xây cẩn thận sẽ đứng vững hơn, sử dụng được nhiều năm hơn. 

-Ông có điều gì muốn nhắn nhủ với các tác giả Việt Nam?

Tôi rất vui vì ngày hôm nay được trò chuyện với các văn nghệ sĩ Việt Nam về một chủ đề quan trọng như vậy. Tôi mong rằng tất cả chúng ta sẽ giữ vững được bản sắc cá nhân trong sáng tác. Xin mời các bạn đến thăm Sri Lanka và tham gia Lễ hội văn học Sri Lanka do tôi tổ chức vào năm sau! Mong rằng sẽ có nhiều cơ hội hơn để giao lưu văn học giữa hai nước. 

Sao Khuê

3 quyển sách viết về những người phụ nữ tiên phong

HLV người Nhật Bản gửi lời xin lỗi đến người hâm mộ và các nhà tài trợ vì quyết định này. Ông mong mọi người hiểu mục tiêu của đội và sẽ có buổi tập mở sau trận ra quân gặp Timor Leste vào ngày 8/12, tại sân Hàng Đẫy. Do không đảm bảo tiêu chuẩn, Timor Lester thuê sân Hàng Đẫy làm sân nhà ở giải năm nay.

Sau khi gặp gỡ và có cảm tình với người vợ của ông Tâm, bà Như đồng ý đến làm người giúp việc. Tại đây, bà lau dọn nhà cửa, giặt giũ quần áo, đảm nhiệm việc bếp núc và chăm sóc con nhỏ cho gia chủ.

Công việc nhiều nhưng được trả công xứng đáng khiến bà rất vui. Vì muốn giúp đỡ người phụ nữ cùng quê, ngoài việc trả lương đúng thời hạn, vợ chồng ông Tâm còn bồi dưỡng thêm cho bà mỗi khi nhà có tiệc hay phát sinh công việc lặt vặt khác.

Thu nhập tốt, được đối xử như người nhà, bà Như rất hạnh phúc và chú tâm làm việc. Sau 3 năm, bà tích góp đủ tiền trả số nợ còn lại.

“Ông Tâm còn cho tôi vay tiền để chuộc giấy tờ nhà từ đường ở quê. Nếu không có ông ấy, có lẽ bây giờ tôi không có nơi để về dưỡng già như bây giờ. Từ đó, tôi mang món nợ ân tình với vợ chồng ông ấy”, bà Như tâm sự.

Thế nhưng, bà không bao giờ ngờ rằng, món nợ ân tình ấy đã đẩy mình vào tình huống trớ trêu. Bà được ông chủ đề nghị giúp mình che giấu tội lỗi đáng xấu hổ.

5 năm nuôi con riêng cho chủ

Là nghệ sĩ xiếc, vợ ông Tâm thường xuyên vắng nhà, đi biểu diễn. Thời gian đầu, ông chấp nhận, khỏa lấp nỗi nhớ người vợ duyên dáng bằng cách vùi đầu trong công việc.

Ông thường ở lại vựa thu mua nông sản cả ngày hoặc đi chơi thể thao mỗi khi có thời gian. Càng về sau, vợ chồng ông gặp nhau càng ít.

Bà Như kể: “Càng về sau này, giờ giấc làm việc của vợ chồng ông Tâm càng trái ngược nhau. Đêm ông Tâm ở nhà thì vợ đi biểu diễn. Sáng ông đi làm, bà ấy mới về hoặc còn đang ngủ.

Ông Tâm rảnh vào ngày cuối tuần. Nhưng những ngày đó, vợ ông gần như phải đi biểu diễn liên tục. Vì thế, ông bà ít khi gặp nhau và cùng ăn tối. Họa hoằn lắm, cả hai mới ăn cùng nhau, đưa con đi chơi”.

Thế rồi những xa cách ấy dần đẩy ông Tâm vào vòng tay người phụ nữ khác. Ông qua lại, nảy sinh tình cảm với cô nhân viên trẻ tuổi. Mối tình vụng trộm ấy kéo dài theo sự thờ ơ, cả tin của vợ ông Tâm.

Cuối cùng, ông Tâm và nhân tình có con với nhau. Thời điểm cô gái phát hiện mình mang thai cũng là lúc vợ ông Tâm gặp tai nạn trong lúc biểu diễn, phải từ giã sự nghiệp.

Không thể theo đuổi đam mê, bà hụt hẫng, đau đớn như người vừa mất đi thứ quý giá nhất đời người. Bà trở về nhà, giam mình trong những căn phòng của ngôi biệt thự rộng thênh thang.

Bà ở nhà đồng nghĩa với việc ông Tâm không còn thời gian để qua lại, chăm sóc cô nhân tình đang mang thai. Sau nhiều đắn đo, ông quyết định trở về bên gia đình, làm chỗ dựa tinh thần cho người vợ đang mắc chứng trầm cảm nặng.

Tuy vậy, ông cũng không bỏ rơi đứa con ngoài giá thú của mình. Bà Như kể: “Một hôm, ông ấy gọi tôi đến nói chuyện và khóc rất nhiều. Ông kể cho tôi nghe tình cảnh của mình. Cả hai mối quan hệ, ông đều bị ràng buộc bởi những đứa con.

Cuối cùng, ông chọn cách về với gia đình và nhờ tôi thay mình chăm sóc đứa con riêng của ông và cô gái trẻ. Ông buộc phải làm như vậy.

Bởi, nếu bị lộ chuyện ngoại tình, có con riêng vào thời điểm ấy, rất có thể vợ ông vì quá đau đớn mà làm chuyện dại dột. Tên tuổi, sự nghiệp của ông cũng vì thế mà tiêu tan”.

Món nợ ân tình với ông Tâm đã khiến bà Như quyết định giúp ông chủ che giấu tội lỗi. Nghe theo sự sắp xếp của ông, bà xin nghỉ việc, mang theo một số tiền đến ở với mẹ con cô gái trẻ.

Tại đây, bà chăm sóc, nuôi dưỡng đứa bé là con riêng của chủ cũ. Mỗi tháng, ông Tâm đều bí mật gửi cho bà một số tiền để bà làm công việc của một vú nuôi. Khi đứa bé tròn 3 tuổi, cô gái trẻ tìm được hạnh phúc mới. Bà Như trở thành mẹ nuôi bất đắc dĩ của đứa trẻ.

Bà Như chăm sóc, nuôi dưỡng đứa bé trong 5 năm. Suốt thời gian ấy, bà sống trong sợ hãi vì luôn lo lắng sự việc vỡ lở. Bà cũng cảm thấy mình có lỗi với vợ ông Tâm nên lương tâm luôn cắn rứt, dằn vặt.

Đứa bé được 5 tuổi, ông Tâm phát hiện mình bị ung thư gan giai đoạn cuối. Khi biết sự sống của mình chỉ còn đếm từng ngày, ông quyết định nói ra tất cả sự thật và cầu xin vợ tha thứ.

Thật bất ngờ, không chỉ tha thứ, vợ ông Tâm còn chấp nhận đón đứa bé về nhà, cho con nhận cha. Bà ấy cảm nhận được sự hối hận của chồng cũng như tình cảm của ông dành cho mình trong thời gian bà bệnh tật.

Bà Như chia sẻ: “Suốt những năm tháng ấy, không lúc nào lương tâm tôi không dằn vặt. Nhưng sự bao dung của bà ấy đã xóa tan tất cả. Bà ấy tha thứ cho chồng cũng như tha thứ cho tôi.

Sau này, khi chồng mất, bà ấy đưa 2 con sang nước ngoài định cư. Bà ấy muốn tôi theo cùng vì tôi đã gắn bó với 2 con của chồng bà. Nhưng tôi từ chối, xin được về quê. Từ đó đến bây giờ, tôi không đi làm giúp việc nữa”.

*Tên nhân vật trong bài đã được thay đổi

6 ấn tượng về cô Lộc giúp việc 16 năm của gia đình tôi

Đề tài tình yêu từ cổ chí kim muôn người khai thác nhưng Hồ Minh Thông có cách lập ngôn riêng, bước đầu tạo được dấu ấn, phong cách khó lẫn.

Mở đầu tập thơ Gọi hoàng hôncủa Hồ Minh Thông là bài thơ viết về một cuộc tình chưa trọn vẹn: "Nàng tặng tôi một đêm không cùng/ Khi tôi thấy vô biên của nước mắt" (Đêm vô thường).

Sự dang dở ấy cho dù được giấu kín bằng một giọng thơ mềm mại, uyển chuyển nhưng với câu thơ "Nàng tặng tôi một đêm từ bi/ Khi tôi không vứt đi cánh hoa tàn vừa rụng" thì lập tức lộ ra một tâm hồn vị tha, nhân ái. Sự vô thường tiếp tục được đẩy lên "Khi tôi đỡ lấy chút hương thơm rơi xuống/ Rồi hứng giọt nghìn trùng/ Nàng chưng cất từ một đêm sương".

Cuộc sống của con người vốn là một giấc mộng, thoáng vụt qua rồi lại biến mất vào hư vô. Sinh mạng con người cũng thế, muôn vật đều thế, mọi thứ sinh ra không thể đứng yên hoặc trường tồn mãi mãi.

Tình yêu hẳn nhiên cũng vậy. Đêm vô thườnglà đêm không có thật, đêm của ý niệm. Việc nhà thơ Hồ Minh Thông cho "người thơ" của mình "chưng cất" sự thật tình yêu trong đêm ấy, chắc chỉ ra một kết quả huyễn hoặc, mơ hồ? Bài thơ có một câu trả lời "ẩn", tác giả để người đọc thơ tự ngẫm.

Trong Gọi hoàng hôn, mọi thứ bắt đầu từ sự khao khát, nâng niu vẻ đẹp cho dù đó là vẻ đẹp mong manh bé nhỏ. Nó hướng con người đến sự cao cả, cái thiện, cái mỹ, bởi vậy mọi vật hiện lên tinh khiết nguyên khôi, không bị pha trộn đổi màu.

Sự khao khát này được nhà thơ viết lên bằng hình ảnh mang vẻ đẹp trong sáng "Và sớm mai một giọt mưa trong vắt/ Rơi ướt lời người nói… có đôi khi…" và sự dùng dằng không nỡ chia xa trước bóng ngày tê tái, biền biệt trôi đi "Ai rót vào đáy mắt/Chút bóng chiều đang trôi/ Người đi ngày tê tái/ Môi tìm rót vào môi".

Ở bài thơ Những khe hở của đêm, tác giả không ngần ngại bộc lộ thái độ dám chấp nhận, dám sống thật dù sự thật đó là niềm hạnh phúc hay nỗi khổ đau, không né tránh và không sợ hãi.

Suy cho cùng cuộc đời không phải lúc nào cũng tràn đầy ánh sáng mà còn có cả bóng tối, có gian nan dâu bể, nhầm đường lạc lối , không toàn mỹ. Nhưng rồi mọi thứ sẽ qua, nên phải luôn tỉnh táo, lạc quan.

"Em rơi vào những khe hở của đêm/rồi tưởng mình lạc vào đêm khác/con dế tự ru mình bằng câu hát/ một hạt sương buồn/tỉnh giấc giữa canh thâu" (Những khe hở của đêm).

Sự lạc quan này nói chính xác là sự lạc quan của một tâm hồn hướng thiện, một ý thức luôn khát khao sống và yêu, nâng niu, chăm chút từng chút cho cái đẹp. Tinh thần lạc quan là một phẩm chất có khả năng thức tỉnh làm cho cái đẹp đẹp hơn, cuộc sống ý nghĩa hơn, cao quý hơn, tin hơn vào con đường đã chọn.

Cùng với sự lạc quan là nỗi buồn, là thân phận kiếp người, của nỗi tuyệt vọng và thất vọng, nhưng vẫn thấy ánh sáng bật lên sự sống "Đầm lầy hoang vắng/ tiếng một con cá quẫy đuôi hoan lạc/ sự sống bắn lên từ những tia bùn/ Sự sống bắn ra từ nụ cười em/ma mị/ tôi từ đầm lầy cõi chết/ nâng một chú cá con/ nằm cô đơn thoi thóp đớp trăng tàn".

Sự sống này là sự sống của niềm tin, của cảm giác, của trí tưởng tượng mà tác giả sáng tạo ra. Có thể nói, trong Gọi hoàng hôn, Hồ Minh Thông đã sống một đời sống đến tận cùng dâng hiến cho vẻ đẹp, cho thơ, cho cuộc đời.

Hồ Minh Thông là nhà thơ có tâm hồn mong manh, run rẩy nhưng cũng đầy độ lượng. Trong sự soi chiếu của chị, vạn vật đều có tình yêu, khao khát, thổn thức về tình yêu, ngay cả cánh buồm.

"Những cánh buồm hát về tình yêu/Khi gió thổi căng / Ngực nõn mềm phồn thực / Mơ giam cầm mắt người nơi ngực mềm tù ngục / Sau đêm lỡ làng / Người vội vàng bỏ lại cánh buồm / Đi hái mảnh sao rơi" (Những cánh buồm hát). Ngoài tình yêu, cánh buồm ấy phải chăng còn là biểu tượng cho những khát vọng mãnh liệt nhất của con người về tự do, về cái đẹp…?

Đọc thơ Hồ Minh Thông ở mảng tình yêu, dễ nhận ra cảm xúc tưởng tượng của chị luôn có màu sắc từ cuộc sống; sâu xa hơn còn có nhiều khía cạnh khác, lớp lang khác. Đó chính là những thông điệp thơ.

Có thể gọi đó là "mật ngữ Hồ Minh Thông". Chị luôn biết nói hộ lòng người, cả khát khao, rạo rực và cả khổ đau. Hay nói cách khác, trong thơ tình Hồ Minh Thông có vẻ đẹp của cả ngọt và đắng. Chị chân thành chia sẻ, an ủi với ai đó, trước hết là bạn đọc thích thơ tình Hồ Minh Thông.

"Anh từng nói về một điều tiếc nuối/ Khi năm xưa quên nhặt sắc cầu vồng/ Cơn mưa làm đẫm ướt cả ngóng trông/ Những hạt nước khóc vùi trong lòng cát (Mưa biển).

Ngôn ngữ tình yêu trong thơ vốn "phi giới tính". Đọc mảng thơ tình yêu của Hồ Minh Thông, dễ nhận ra thơ xác tính "thiên tính nữ" nổi bật, đây cũng là một phần của tiếng nói nữ quyền mà chị tham gia trong sáng tác của mình.

Ngoài đời, Hồ Minh Thông mỏng mảnh, sương khói nên không có gì ngạc nhiên khi thơ tình yêu của chị đầy tinh tế, cất lên từ cảm xúc đã ngập tràn, từ giấc mơ đã đầy lên trong tâm hồn nhà thơ.

"Em gấp gáp cơn mưa hữu hạn/chạm biển anh vô tận muôn trùng /Biển còn nhớ/ Cơn mưa chiều trống rỗng/ Cuốn về phía cầu vồng/ Muôn sắc thinh không" (Mưa biển).

Nếu như thơ là những giấc mơ, là lời giải về những giấc mơ đó thì Hồ Minh Thông là nhà thơ giàu có giấc mơ về tình yêu. Chị đã và đang tìm "từ khóa" của tình yêu.

Tuy nhiên, theo chủ quan của tôi, chị đang trong quá trình "giải mã" về nó. Tâm hồn thơ của Hồ Minh Thông đầy những "ăng ten" cảm xúc. Chị luôn run rẩy, bất ngờ và ngạc nhiên: "Bất ngờ hoa ứa mật /Gọi ong bướm ghé qua / Bất ngờ trước hiên nhà / Bóng một người đang đợi" (Xuân bất ngờ)...

Hồ Minh Thông vốn là giáo viên Trường chuyên Lê Văn Thiêm (Hà Tĩnh), Hội viên chuyên ngành Thơ, Hội liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Tĩnh. Hiện nay chị là Chánh Văn phòng Hội, kiêm biên tập viên thơ của Tạp chí Hồng Lĩnh. Chị bộc lộ năng khiếu văn chương từ sớm và từng sáng tác thơ từ những ngày còn học phổ thông.

Gia tài văn học của nhà thơ Hồ Minh Thông đến nay đã có: Những cánh rêu, (NXB Văn học, năm 2007); Miền tĩnh lặng dịu dàng (NXB Văn học, năm 2013); Mùa về trên ngói (NXB Văn học, năm 2014); Đêm trở dạ (NXB Văn học, năm 2019); Ngồi tựa vào trăng (NXB Văn học, năm 2020).

Chị cũng đã gặt hái được một số giải thưởng như: Giải thưởng của Liên hiệp các Hội VHNT toàn quốc năm 2021; Giải thưởng VHNT Nguyễn Du lần thứ V, VI, VII.

Về sáng tác, chị chia sẻ: "Với tôi, thơ là hành trình gom nhặt và khám phá vẻ đẹp của cuộc đời, đặc biệt khi vẻ đẹp đó ẩn khuất sau những nỗi buồn, nỗi đơn độc mang tên thân phận con người.

Tôi nhặt nhạnh những mảnh vỡ trong tâm hồn mình để tái tạo nên những gì nguyên lành và thánh thiện trong tác phẩm. Thơ với tôi là chốn trụ ngụ linh thiêng và đẹp đẽ, là "cuộc đuổi bắt" đầy thăng hoa, hấp dẫn với những ma lực của ngôn từ…".

Hồ Minh Thông là nhà thơ giàu lòng trắc ẩn, hướng thiện, hướng tới cộng đồng. Gần như có một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Năm 2020, khi chị xuất bản tập thơ Ngồi tựa vào trăng, các tỉnh Bắc miền Trung, trong đó có Hà Tĩnh xảy ra lũ lụt. Trong lễ ra mắt, nhà thơ Hồ Minh Thông đã dành toàn bộ số tiền 20 triệu đồng thu về từ việc bán tập thơ mới để trao tặng quà cho 10 em học sinh nghèo vùng lũ trên địa bàn toàn tỉnh.

Năm 2024 này, Gọi hoàng hôncủa Hồ Minh Thông khi vào nhà in, chuẩn bị chạy máy thì cơn bão số 3 Yagi ập đến, gây hậu quả nặng nề với các tỉnh phía Bắc. Chị trăn trở với tất cả thánh thiện, ước muốn góp phần vào những điều đẹp đẽ.